Alle Landbouw- en Tuinbouwmachines in Tiel, Gelderland

Gemeente Tiel

Tiel is een stad (Hanzestad) en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland.

Tiel ligt aan de A15 en kan bereikt worden via de N834 en N835. De stad ligt ingeklemd tussen de rivieren de Waal (in het zuiden), de Linge (in het noorden) en het Amsterdam-Rijnkanaal (in het oosten). Tiel fungeert als eindpunt van de spoorlijnen Utrecht - Tiel en Arnhem - Tiel. Sinds 2007 heeft de wijk Passewaaij een station op de lijn Utrecht - Tiel. Verder heeft Tiel een overnachtingshaven voor de binnenvaart.

De mascotte van de stad is Flipje, het fruitbaasje (de stripfiguur van de voormalige lokale jamfabriek De Betuwe). Van Flipje staat een standbeeld in de stad.

Geschiedenis

In 2011 werd ter hoogte van bedrijvenpark Kellen langs de Linge een vindplaats uit de Nieuwe Steentijd blootgelegd. De archeologen troffen bewoningssporen aan, aardewerk, vuursteen en dierlijk bot.

Tiel is een van de oudste steden van Nederland: het stamt uit de periode 850-1100 terwijl de meeste Nederlandse steden in de late middeleeuwen (1150-1300) ontstonden.

De teloorgang rond 850 van de circa tien kilometer verderop gelegen internationale handelsplaats Dorestad, zorgde ervoor dat een deel van de handel verschoof naar Tiel. In 896 ontving Tiel van de Frankische koning Zwentibold het tolrecht. Het stadsrecht is verleend door de bisschop van Utrecht. Wanneer deze stadsrechten zijn verleend is onbekend. Door archeologisch onderzoek in de binnenstad werd bevestigd wat uit schriftelijke bronnen reeds bekend was: de stad was in de 10e en 11e eeuw een handelsnederzetting van internationale betekenis, die nauwe banden onderhield met de veel rijkere en machtigere handelsstad Keulen. Tiel onderhield in die tijd ook nauwe handelsbetrekkingen met Engeland.

Volgens de Benedictijnse kroniekschrijver Alpertus van Metz werd Tiel geplunderd door Vikingen. Hij schreef dat zeerovers zonder enige tegenstand te ontmoeten in 1006 de handelsnederzetting binnentrokken, de levensvoorraden snel wegsleepten, waarna de nederzetting werd platgebrand. Archeologisch bewijs voor de plunderingen ontbreekt.

Het waren kooplieden van Tiel die zich omstreeks 1015 bij de Duitse keizer beklaagden over de illegale tol die door graaf Dirk III van Holland in de buurt van Vlaardingen werd opgericht. Dit zou leiden tot de (voor de keizer) slecht afgelopen strafexpeditie tegen de Hollandse graaf.

Het is niet bekend of Tiel het muntrecht heeft verkregen, wel werden er munten geslagen. In de 13e eeuw verkreeg Tiel stadsrechten van de bisschop van Utrecht en trad het toe tot de Hanze, een Duits verbond van handelssteden, dat vooral van grote betekenis was voor de Oostzeehandel.

In 1136, 1334 en 1420 vonden in Tiel grote stadsbranden plaats.

De stad was menigmaal de inzet van machtsstrijd tussen de graven van Gelre en de hertogen van Brabant. In 1339 werd de stad definitief Gelders, toen hertog Jan III van Brabant Tiel aan het hertogdom Gelre overdroeg. In de Late Middeleeuwen en de 16e en 17e eeuw breidde de ommuurde stad zich verder uit met een voorstad en nieuwe vestingwerken.

In het oude stadscentrum herinneren vele monumenten aan dat rijke verleden, zoals de Sint-Maartenskerk, de Waterpoort met Groote Sociëteit, het Kantongerecht, de voormalige sociëteit Bellevue, het uit 1525 daterende Ambtmanshuis dat samen met de door Jan David Zocher ontworpen Ambtmanstuin deel uitmaakt van het stadhuiscomplex, en het eveneens uit de 16e eeuw stammende Gotische huis aan de Weerstraat.

Tiel heeft als een van de eerste gemeenten in Nederland een begraafplaats laten aanleggen buiten de stadsgrenzen. De begraafplaats 'Ter Navolging' dateert uit 1786.

In de Tweede Wereldoorlog werd Tiel zwaar getroffen tijdens gevechten tussen de Duitse bezetters die in de stad gelegerd waren en de geallieerden die gelegen waren aan de overzijde van de Waal. Onder meer de Sint Maartenskerk en de Waterpoort werden door de beschietingen ernstig beschadigd. In de jaren na de oorlog is de binnenstad weer hersteld maar nog steeds zijn er sporen te vinden van de bombardementen.

De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht met verschillende monumenten: de fusilladeplaats aan de coupure, het monument voor de gevallen krijger, het Joods monument, het monument op de Joodse begraafplaats, een plaquette voor N.A. Oostinga, het Indisch monument en 21 Stolpersteine. In de buurtschap Zennewijnen staat het beeld De Roeier. Zie ook de lijst van oorlogsmonumenten in Tiel.

In 1949 werd het vijftigduizendste nieuw gebouwde huis na de oorlog opgeleverd en geopend door de minister van volkshuisvesting. De Waterpoort werd in 1979 herbouwd. In juni 2006 is men begonnen met het uitbaggeren en reinigen van de stadsgrachten, waarin nog munitie lag uit de oorlog. Het baggeren is uitgevoerd met behulp van de zogeheten Bombox, een mobiele veiligheidsconstructie die speciaal voor dit project is gebouwd. In totaal zijn er tot eind november 2007 vijfhonderd grote en kleine explosieven boven water gehaald.

De gemeente werd in de 20e eeuw verschillende keren uitgebreid, met de dorpen Drumpt, Kapel-Avezaath en Wadenoijen, die werden overgedragen door de voormalige gemeente Wadenoijen. Daarnaast werden de buurtschap Latenstein in 1956 en het gehucht Medel in 2002 door de gemeente Echteld aan Tiel overgedragen. In de jaren negentig van de vorige eeuw is op de plaats van de buurtschap Passewaaij, tussen Wadenoijen en Tiel, begonnen met de aanleg van de grootscheepse Vinex-nieuwbouwwijk Passewaaij.

Op 31 januari 1995 en in de dagen daarna werden 250.000 mensen, variërend van vijf dagen tot twee weken, verplicht uit grote delen van het Rivierenland geëvacueerd wegens de gevaarlijk hoge waterstand van de Rijn, Maas en Waal. Tiel was een van de steden die werden geëvacueerd. De evacuatie van het Rivierenland was een van de grootste evacuaties uit de recente Nederlandse geschiedenis.

Cultuur

Tiel heeft een ruim aanbod aan culturele voorzieningen, waaronder Schouwburg en Filmtheater de Agnietenhof, Centrum voor de kunsten in het Rivierengebied De Plantage, het Flipje & Streekmuseum, de Kunstuitleen, de Openbare bibliotheek en Regionaal Archief Rivierenland.

In 2012 is gestart met het bouwrijp maken en de bouw van het cultuurcluster de Westluidense Poort. Hier zullen onder andere de bibliotheek, De Plantage en muziekcentrum TwentieToe een plek krijgen.